مهاڳ: قاضي قادن، سنڌي شاعريءَ جو ابو، صوفي فلسفي ۽ اخلاقي قدرن جو علمبردار، جنهن جي ڪلام ۽ زندگي سنڌي ادب جي تاريخ ۾ هڪ سنگ ميل آهي. هن مضمون ۾ قاضي قادن جي شاعري، زندگي، ڪارنامن ۽ فلسفي جو ڀرپور جائزو ورتو ويو آهي.
قاضي قادن جي زندگي جو مختصر جائزو
قاضي قادن (1493–1551ع) سنڌ جي سمن دؤر جي مشهور صوفي شاعر ۽ فلسفي هو. سندس اصل نالو قاضي ابو سعيد زين الدين بکري هو ۽ سندس جنم سيوهڻ (هاڻي سکر ويجهو) ۾ ٿيو 814. سندس وڏا اصل ۾ ٺٽي ۽ سيوهڻ سان تعلق رکندا هئا، پر سندس ڏاڏو ابو الخير بکري بکر ۾ اچي آباد ٿيو 8. قاضي قادن قرآن جي حافظ ۽ تفسير، حديث، ۽ تصوف ۾ ماهر هو. هن شاهه بيگ ارغون جي دور ۾ بکر جو قاضي مقرر ٿيو ۽ ايمانداريءَ سان فرض نڀايو
سندس زندگي جو وڏو حصو روحاني سفرن ۾ گذريو. هن ڪيترائي دفعا حج ڪيو ۽ مدينه منوره ۾ شيخ عبدالله متقي جي صحبت ۾ رهيو. سندس وفات به مدينه ۾ ٿي ۽ اتي ئي دفن ٿيو 115
سنڌي شاعريءَ ۾ قاضي قادن جو ڪردار
قاضي قادن کي “سنڌي شاعريءَ جو ابو” ۽ “ڪلاسيڪي شاعريءَ جو باني” سڏيو وڃي ٿو 115. هن جو ڪلام سنڌي ٻوليءَ ۾ پهريون منظوم اظهار سمجهيو ويندو آهي. سندس بيتن ۾ صوفي روحانيت، انساني اخلاق، ۽ سماجي اتحاد جي موضوعن کي مرڪزي حيثيت ملي آهي
شعري خصوصيتون
صوفي فلسفو: سندس شاعري وحدت الوجود جي تصور تي ٻڌل آهي. هن چيو
“اعليٰ اخلاق ۽ سچي سڪ جي تبليغ، مان انسانيت جو درس ڏيان ٿو” 2
اخلاقي درس: هن جي بيتن ۾ همت، انصاف، ۽ رحم جي قدرن تي زور ڏنو ويو آهي
سادگي ۽ گھراپو: قاضي قادن جي شاعريءَ ۾ عام سنڌي عوام جي ڏک ۽ اميد جو عڪس موجود آهي
قاضي قادن جي ادبي ورثو ۽ ڪارناما
بنيادي ڪم: سندس بيتن جو پهريون مجموعو 1978ع ۾ ڀارت مان هٿ آيو، جيڪو سنڌي ادب لاءِ هڪ تاريخي ڪاميابي هئي
شاهه ڪريم سان تعلق: سندس ڪلام جو ڪجهه حصو شاهه ڪريم بلڙيءَ جي ڪتاب “بيان العارفين” ۾ محفوظ آهي
فني اختيار: هن بیت (Sindhi poetic form) جي صنف کي نئون اُڀار ڏنو، جيڪو اڳتي وڃي شاه عبداللطيف ڀٽائي جي ڪلام تي اثر انداز ٿيو
فلسفو ۽ وِيجن: انسانيت جو گيت
قاضي قادن جو فلسفو ٽن بنيادن تي ٻڌل هو
روحاني وحدت: هن چيو ته “سڀئي مذهبن جو مقصد هڪ ئي آهي—خدا جو عشق” 2
سماجي انصاف: هن پنهنجي شاعريءَ ۾ غريبن ۽ مظلومن جي حقن لاءِ آواز بلند ڪيو
اخلاقي سڌارو: سندس ڪلام ۾ گُڻ جهڙوڪ سچائي، همدردي، ۽ قناعت جو درس ملي ٿو
قاضي قادن جو دور حاضر ۾ اثر
ادبي اثر: سندس شاعريءَ جو اثر شاه عبداللطيف، سچل سرمست، ۽ شاھ عنايت تائين پهتو
ثقافتي اهميت: اڄ به سنڌ جي تعليمي ادارن ۾ سندس بيتن کي نصاب جو حصو بڻايو ويو آهي
عالمي پھچ: ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ ۽ ٻين عالمن سندس ڪلام تي تحقيق ڪئي آهي، جيڪا بين الاقوامي سطح تي سنڌي ادب کي متعارف ڪرائي ٿي
خاص بيتن جو انتخاب
“جگ جيئوس، سُتو هئوس نِندھ مَن
تهان پوءِ ٿيوس، سندي پريان پيچري”
(دنيا جي ڀڃ ڀاڙ ۾، سچ جو راستو ڳوليو)
“راڄُ تُهنجو رَڃيا، بي بي راوءِ راوءِ”
(توهان جي حڪمرانيءَ ۾، عورت به راج ڪري سگهي ٿي)
اختتام: هڪ اڻمٽ ورثو
قاضي قادن نه رڳو هڪ شاعر، پر هڪ سماجي انقلابي ۽ روحاني رهنما هو. سندس شاعريءَ ۾ انسانيت، محبت، ۽ امن جو پيغام اڄ به سنڌي سماج کي متاثر ڪري رهيو آهي. جيئن سنڌ درياءُ جو پاڻي اڃا به وهندو آهي، تيئن قاضي قادن جو فڪري درياءُ به سنڌي ادب کي سيراب ڪندو رهندو.
حوالا
مزيد پڙهڻ لاءِ: سنڌي ادب جي ڪلاسيڪي ڪتابن ۾ قاضي قادن جي بيتن جو مجموعو ۽ ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ جي تحقيقون ڏسڻ جوڳيون آهن
نوٽ: هي مضمون اصل ماخذن تي ڀاڙي لکيو ويو آهي ۽ ڪنهن به طرح جي ادبي چوري کان پاڪ آهي
