سهوان شريف، سنڌ جي ضلعي ڄامشوري ۾ واقع، هڪ ايسڪو شهر آهي جيڪو پاڪستان ۽ دنيا جي روحاني سياحت ۾ اهم مقام رکي ٿو. هن شهر جو سڀ کان وڏو امتياز هزرات لعل شهباز قلندر جي مزار آهي، جيڪو 13 هين صديءَ جي عظيم صوفي بزرگ، شاعر، ۽ فلسفي جو آخري آرامگاهه آهي. هي مزار نه رڳو مسلمانن، پر هندن، سکن، ۽ عيسائين جي عقيدت جو مرڪز آهي، جيڪو محبت ۽ امن جو پيغام ڏيندو آهي

 لعل شهباز قلندر جي حياتي ۽ تعليم

جنم ۽ شروعاتي زندگي

لعل شهباز قلندر، جنھن جو اصل نالو سيد عثمان مرواندي هو، 1177ع ۾ ايران جي علائقي مروان ۾ پيدا ٿيو. سندس والد سيد ابراهيم كبيرالدين، عراق جي بغداد کان هجرت ڪري ايران ۾ رهائش اختيار ڪئي. لعل شهباز ننڍپڻ کان ئي علم ۽ روحانيت ڏانهان ڌيان ڏئڻ لڳو ۽ عربي، فارسي، ترڪي، ۽ سنڌي ٻولين ۾ مهارت حاصل ڪئي

سفر ۽ روحاني تربيت

هن پنهنجي جواني ۾ مسلمان دنيا جو وسيع سفر ڪيو، جنهن ۾ مڪي، مدينه، ڪربلا، ۽ بغداد شامل آهن. هن حضرت ابراهيم کان بيعت وٺندي صوفي رويت ۾ تربيت حاصل ڪئي ۽ پاڻ کي “قلندر” (آزاد روح) جو لقب ڏنائين. سندس سفر جو هڪ اهم پڙهو ملتان ۾ ٿيو، جتي هن ٻين عظيم صوفين جهڙوڪ بهاوالدين زڪريا ملتاني ۽ بابا فرید گنج شڪر سان ملاقاتون ڪيون، جن سان گڏ هن کي “چهار يار” (چار دوست) جو خطاب مليو .

سهوان شريف ۾ قيام

1251ع ۾، لعل شهباز قلندر سنڌ جي شهر سهوان ۾ اچي رهيو، جتي هن هڪ خانقاهه قائم ڪئي ۽ تعليمي سرگرميون شروع ڪيون. هن جو فلسفو “انسانيت جو احترام” ۽ “مذهبي رواداري” تي ٻڌل هو. سندس شاعري ۽ خطابت ۾ هندن ۽ مسلمانن جي وچ ۾ پاڪ محبت جو درس ڏنو ويو، جنهن ڪري کيس هندو ڌرمي جهوليلال (پاڻيءَ جو ديوتا) جو اوتار سمجهيو ويندو هو .

 مزار جو تعميري ۽ فنڪاراڻو جھات

تاريخي پسمنظر

مزار جو بنياد 1356ع ۾ سلطان فيروز شاهه تغلق جي دور ۾ وڌو ويو، جنهن کانپوءِ ميرزا جاني بيگ ۽ ٻين حڪمرانن هن ۾ توسيع ڪئي. 1970ع ۾ ايران جي شاھ محمد رضا پهلوي پاران سون جي ٺهيل دروازو عطيو ڪيو ويو، جڏهن ته پاڪستان جي وزيراعظم ذوالفقار علي ڀٽو هن مزار جي مرمت ۽ سون جي گنبذ جي تزئين ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو .

فن تعمير جي خاصيتون

سونھري گنبذ: مزار جو مرڪزي گنبذ 56 فوٽ ويڪرو ۽ 110 فوٽ اوچو آهي، جيڪو ايران ۽ گڏيل عرب امارات جي ٽائيلن سان سينگاريو ويو آهي .

سينڌي ڪاشي ٽائيلون ۽ آئينو ڪم: مزار جي اندروني ديوارن تي روائتي سينڌي ٽائيلن ۽ آئيني ڪم هن جي روحانيت کي چٽي ڪري ٿو .

چاندي جو چتر: قبر مبارڪ کي چاندي جو هڪ وڏو چتر ڍڪي ٿو، جيڪو وگن قبيلے جي سردار مھبوب علي خان وگن پاران عطيو ڪيو ويو .

مذهبي ۽ ثقافتي گڏجاڻيون

مزار جي صحن ۾ هر ڏينهن ڌمال (صوفي رقص) ٿيندو آهي، جنهن ۾ مرد ۽ عورتون ٻنهي شرڪت ڪن ٿا. هي رقص ڊول (ٻاريلو) ۽ نڳ جي تال تي ٿيندو آهي، جيڪو لعل شهباز جي شاعري سان گڏ گونجيو پيو وڃي. مشهور ڳاڻي “داما دم مست قلندر” هن مزار سان ڳنڍيل آهي ۽ پوري ڏکڻ ايشيا ۾ مشهور آهي .

 ساليانو عرس ۽ ثقافتي اهميت

عرس جي تقريبن جو آغاز

لعل شهباز قلندر جو ساليانو عرس 18 شعبان (اسلامي ڪئلينڊر جي اٺين مهيني) تي ٿيندو آهي. 2025ع ۾، هي عرس 18 فيبروري کان شروع ٿي ٽي ڏينهن تائين جاري رهندو 8. هن موقعي تي لکين زائرين سهوان شريف ڏانهن رخ ڪن ٿا، جن ۾ پاڪستان، هندستان، بنگلاديش، ۽ ايران جا ماڻهو شامل آهن .

تقريبن جو سلسلو

ڌمال ۽ قواليون: عرس جي ڏينهن ۾ ڌمال جي ريت وڌيڪ تيز ٿيندي آهي. قوال نصرت فتح علي خان ۽ عابده پروين جهڙن فنڪارن هن مزار تي ڪلام پيش ڪيو آهي .

لنگر جو اھتمام: مزار جي لنگرخاني ۾ ڪنهن به مذهب سان لاڳاپيل ڪو به ماڻهو مفت کاڌو حاصل ڪري سگهي ٿو، جيڪو صوفي رويت جي مساوات جو نشان آهي .

چادر چڙھائڻ: هر ڏينهن صبح 4 بجي مزار تي نئين چادر چڙهائي ويندي آهي، جيڪو رسم “دستار بندي” سان مشهور آهي .

حادثن ۽ ڌمڪيون

2025ع ۾، عرس جي موقعي تي ٻه ٻڌل بس حادثا ٿيا، جن ۾ 16 زائرين جي حياتي ڪاوڙجي وئي. هي حادثا خيرپور ۽ قاضي احمد ويجهي ٿيا، جتي زائرين جو ڏڪار اڃا به جاري آهي .

 مزار جو سماجي ۽ سياسي اثر

مذهبي رواداري جو پيغام

لعل شهباز قلندر جو مزار هڪ “مذهبن جو سنگم” آهي. هندو زائرين جو هڪ وڏو تعداد هن مزار تي جهوليلال جي نالي سان عقيدت ڪري ٿو، ۽ مزار جي ورتل ڀاڱي ۾ هندن جي مورتيون ۽ عبادت گاهون به موجود آهن.

سياست ۾ اثر

ذوالفقار علي ڀٽو ۽ بينظير ڀٽو جهڙا سياستدان هن مزار جو دورو ڪري سنڌ جي عوام سان ڳنڍجڻ جو ڪوشش ڪندا هيا. ڀٽو خاندان جي قبرستان ڳڙهي خدا بخش کان سواءِ، هي مزار سنڌي قومپرستي جو نشان به بڻجي چڪو آهي .

سياحتي اھميت ۽ ويجھو ڏسڻ جي جاءِ

سهوان شريف جا ٻيا ڏسڻ وارا مقامات

اولٽو قلعو: هڪ اڻ سڌو قلعو، جيڪو لعل شهباز جي معجزي سان الٽيو ويو چيو وڃي ٿو .

منڇر ڍنڍ: پاڪستان جي وڏي ۾ وڏي مڪاني ڍنڍ، جتي پکين جو مشاهدو ڪري سگهجي ٿو .

موهن جو دڙو: وادي سنڌ جي قديم تھذيب جو مرڪز، سهوان کان ڪجهه ڪلوميٽر پري .

سياحن لاءِ تجويزون

موسم: آڪٽوبر کان مارچ تائين سفر ڪرڻ بهتر آهي .

رهائش: سهوان ڊيون هٽيل ۽ مقامي لاج دستياب آهن .

اختتام: هڪ اڻ ٽٽ روحاني ورثو

لعل شهباز قلندر جو مزار نه رڳو هڪ مذهبي مقام، پر سنڌ جي ثقافت، تاريخ، ۽ رواداري جو پٿر آهي. هن جي شاعري ۽ فلسفي اڄ به انسانيت کي محبت ۽ امن جو درس ڏيندي آهي. جيئن سنڌ درياءُ جو پاڻي اڃا به وهندو آهي، تيئن هي مزار پڻ روحانيت جو درياءُ بنجي سنڌ جي مٽي کي سيراب ڪري رهيو آهي.