شيخ اياز (Mubarak Ali Shaikh)، جنھن کي سنڌي ادب جو عظيم فرزند ۽ “انقلابي شاعر” سڏيو وڃي ٿو، 2 مارچ 1923ع ۾ شڪارپور، سنڌ ۾ جنم ورتو . سندس شاعري ۽ نثر، سنڌ جي ثقافت، تاريخ، ۽ سماجي جدوجهد جي عڪاسي ڪري ٿي. هن پنهنجي ڄمڻ کان وٺي 28 ڊسمبر 1997ع تي ڪراچي ۾ وفات تائين، سنڌي ٻولي ۽ ادب لاءِ وقف ڪيل زندگي گذاريائين ۽ هڪ اڻمٽ نشان ڇڏي ويو آهي.
Sheikh Ayaz Bhukhari
شروعاتي زندگي ۽ تعليم
اياز جو تعلق هڪ وچولي ڪٽنب سان هو. شڪارپور جي سنڌي ماحول ۾ پرائڻ کانپوءِ، هن قانون جي تعليم حاصل ڪئي ۽ وڪالت جو پيشو اختيار ڪيو. پر سندس دل ۾ شاعري لاءِ هڪ ٻي ئي بيهڪ هئي. نوجواني کان ئي هن سنڌي ۽ اردو ادب جي ڪلاسڪي ڪتابن سان گڏ، مغربي ادب جو مطالعو ڪيو، جنهن سندس فڪري دُنيا کي وسعت بخشي
ادبي سفر جو آغاز
1940ع ۾ شاعريءَ سان شروعات ڪندي، شيخ اياز جي تخليقون سنڌي ادب ۾ هڪ نئون دور متعارف ڪرايو. سندس پهريون سنڌي شعري مجموعو “ڀنور ڀري آڪاس” (1962ع) سنڌي ادب ۾ هڪ انقلاب سمجهيو ويندو آهي 36. هن روائتي صوفي ڪلام کان اڳتي وڌي، انساني محبت، سماجي انصاف، ۽ سياسي بيداري جي موضوعن تي لکڻ شروع ڪيو. سندس شاعري ۾ “وجود جو وحدت” جي فلسفي سان گڏ، انساني حقوق جو نعرو به گونجيو
سنڌ جي آواز: سياسي ۽ سماجي جدوجهد
شيخ اياز صرف شاعر نه، پر سنڌ جي عوام جو ترجمان به هو. 1955ع ۾ “ون يونٽ” جي خلاف سندس نظم “سنڌري تان سر ڪر نه ڏيندڙ، سڃاڻي ڪر ميار” سنڌين جو قومي ترانو بڻي ويو 9. هن جي انقلابی خيالن پاران کيس ڪيترائي ڀيرا جيل ۽ جلاوطني جو سامو ڪرڻو پيو 9. سندس ڪتاب “ڪلهي پاتم ڪينرو” ۽ “جي ڪاڪ ڪڪوريا ڪاپڙي” تي حڪومتي پابندي به لڳائي وئي
ادبي ڪارناما ۽ ترجما
شيخ اياز جو “شاهه جو رسالو” کي اردو ۾ ترجمو ڪرڻ، سندس ادبي عظمت جو ثبوت آهي. هن سنڌي صوفي شاعري کي نئين نسل تائين پهچائڻ لاءِ اها تاريخي خدمت سرانجام ڏني. سندس اردو شاعري جي مجموعا “بوئي گل” ۽ “نيل ڪنتھ اور نيم کے پتے” به ادبي حلقن ۾ سٺي پذيرائي ماڻ
محبت جو نئون تصور
روائتي سنڌي شاعري ۾ محبت کي روحاني ۽ مجرد انداز ۾ بيان ڪيو ويندو هو، پر شيخ اياز جسماني محبت جي جذبات کي به ادبي اظهار ڏنو 314. هن جي غزالن ۾ عورت جي حسن، انساني تڪڙ ۽ وجود جي گهاٽائيءَ جو بيان، سنڌي ادب ۾ هڪ نوان باب کوليو.
سنڌ يونيورسٽي ۾ ڀومڪا
1976ع ۾ شيخ اياز کي سنڌ يونيورسٽي جو وائيس چانسلر مقرر ڪيو ويو. هن عهدي تي رهندي به، هن ادبي سرگرمين کي جاري رکيو ۽ نوجوانن کي سنڌي ٻوليءَ جي اهميت سان گڏ، انساني قدرن جي تعليم ڏني
ادبي ڪم ۽ موضوعات
شيخ اياز جي شاعري ۾ ٽن بنيادي موضوعن جو غلبو رهيو:
سنڌيات: سنڌ جي تاريخ، ثقافت، ۽ عوام جي جدوجهد جو احوال.
انساني ڏک: غريبن، مزدورن، ۽ عورتن جي اذيتن جو المناڪ بيان .
وجودياتي فلسفو: انسان ۽ کائنات جي رازن جو تجسس.
اعزاز ۽ يادگار
ستارہ امتياز سان نوازيو ويو .
ع 2018 ۾ شڪارپور ۾ شيخ اياز يونيورسٽي قائم ڪئي وئي
سندس ڪلام کي پنجابي، اردو، ۽ انگريزي ٻولين ۾ ترجمو ڪيو ويو آهي .
وفات ۽ ورثو
28 ڊسمبر 1997ع تي ڪراچي ۾ دلي دوري سبب وفات ڪري ويل شيخ اياز، پنهنجي پٺيان 46 ڪتاب ۽ هڪ اڻمٽ ادبي ورثو ڇڏي ويو 9. سندس شاعري اڄ به سنڌي عوام کي متاثر ڪري رهي آهي ۽ سندس اصولن تي اڳتي وڌندڙ نوجوان نسل لاءِ مشعل راه جو ڪم ڪري رهي آهي.
آخري لفظ:
شيخ اياز صرف هڪ شاعر نه، پر هڪ سماجي انقلابي ۽ سنڌ جو ضمير هو. سندس ڪلام ۾ سنڌ جي وسيع صحرا، سندس عظمت، ۽ سندس عوام جي ڏک جو احوال موجود آهي. هن پنهنجي قلم سان سنڌ جي تاريخ کي نئين معنائن سان ڀريو ۽ هر سنڌيءَ کي پنهنجي ڌرتي سان پيار ڪرڻ جو درس ڏنو. “اياز جي شاعري سنڌ جي روح جو آئينو آهي”
